Do fundamentalnych obowiązków pracodawcy należy przeprowadzenie oceny ryzyka zawodowego, wynikającego z pracy wykonywanej w warunkach zagrażających bezpieczeństwu, zdrowiu i życiu pracowników. Wśród szkodliwości zawodowych szczególny przypadek stanowią czynniki biologiczne, których specyfika powoduje, że ryzyko zdrowotne powinno być oceniane przy wykorzystaniu innych narzędzi i metod, niż ma to miejsce w sytuacji narażenia na czynniki fizyczne lub chemiczne.

Podstawowe wytyczne do szacowania ryzyka zawodowego zostały określone w Polskiej Normie PN-N-18002 Systemy zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy. Ogólne wytyczne do oceny ryzyka zawodowego. W normie tej istnieje zapis, że do oszacowania ryzyka związanego z różnymi rodzajami zagrożeń może się okazać konieczne stosowanie różnych metod. Właśnie czynniki biologiczne są taką specyficzną grupą szkodliwości, która zazwyczaj pozostaje poza ludzką percepcją, co powoduje konieczność skupienia większej uwagi specjalistów ds. BHP w tym obszarze. Ekspozycja zawodowa na czynniki biologiczne może mieć dwojaki charakter, celowego użycia określonego czynnika w procesie pracy np. w laboratorium naukowym lub zakładzie biotechnologicznym albo ich niezamierzonej obecności, co ma miejsce m.in. w służbie zdrowia czy zakładach gospodarki komunalnej.

W tym drugim rodzaju ekspozycji szacowanie ryzyka należy rozpocząć od identyfikacji czynników ryzyka, aby możliwe było określenie skutków zdrowotnych i wskazanie skutecznych środków zapobiegawczych. Ocena ryzyka zawodowego wynikającego z ekspozycji na czynniki biologiczne dokonywana jest w oparciu o literaturę. Wyniki badań środowiska pracy należy traktować jako chwilowe, bardzo ważne w celu potwierdzenia obecności pewnych gatunków mikroorganizmów, ale nie mogą one stanowić podstawy do wyeliminowania obecności innych drobnoustrojów. Ryzyko infekcyjne dla poszczególnych pracowników jest mało przewidywalne, ponieważ jest warunkowane sumarycznym wpływem wielu czynników, w tym przede wszystkim:

  • zmiennością źródła czynników biologicznych, co skutkuje częstymi zmianami w spektrum gatunkowym i stężeniem mikroorganizmów na stanowisku pracy;
  • rodzajem wykonywanych czynności, od których zależy droga narażenia i częstotliwość kontaktu;
  • zróżnicowanymi właściwościami chorobotwórczymi poszczególnych szczepów, nawet w obrębie tego samego gatunku,
  • zmiennym w czasie poziomem odporności u ludzi oraz
  • indywidualnych predyspozycji pracowników do wystąpienia choroby.

Dlatego, dla uzyskania pełnego obrazu narażenia na czynniki biologiczne zaleca się stosowanie metody opisowej. Metoda ta w swoich ogólnych założeniach jest zgodna z zasadami oceny ryzyka zalecanymi w ww. Polskiej Normie PN-N-18002. Różnica polega na rezygnacji z liczbowego określenia wielkości ryzyka w skali trój- lub pięciostopniowej, która jest trudna do zastosowania w przypadku czynników infekcyjnych. Metoda opisowa polega na zebraniu wszystkich istotnych informacji o środowisku pracy, identyfikacji czynników biologicznych stanowiących zagrożenie, wskazaniu najwyższej grupy zagrożenia spośród obecnych lub potencjalnie obecnych czynników biologicznych i określenie na tej podstawie skutecznego zestawu środków profilaktycznych.

W celu ułatwienia pracodawcom i specjalistom ds. BHP wywiązywanie się z obowiązku dokonywania oceny ryzyka zawodowego w Instytucie Medycyny Pracy w Łodzi w Pracowni Bezpieczeństwa Biologicznego wchodzącej w strukturę Zakładu Bezpieczeństwa Chemicznego w ramach zadania Narodowego Programu Zdrowia na lata 2021-2025 finansowanego ze środków Ministra Zdrowia* opracowano i opublikowano Wytyczne do przeprowadzenia oceny ryzyka zawodowego w odniesieniu do szkodliwych czynników biologicznych wraz z uzupełniającym je narzędziem w formie formularza dokumentacji pn. Szablon do oceny ryzyka zawodowego w odniesieniu do szkodliwych czynników biologicznych. Drugi z dokumentów został opracowany w dwóch formatach, jako dokument tekstowy (MS Word), a drugi jako arkusz kalkulacyjny (MS Excel). Obydwa formaty są w pełni zgodne pod względem merytorycznym, wybór zależy od preferencji użytkownika.

Zachęcamy czytelników serwisu Praca na Zdrowie, będących pracodawcami lub specjalistami ds. BHP do zapoznania się z opublikowanymi materiałami i ich praktycznego wykorzystania przy szacowaniu ryzyka zawodowego:

 

Przypominamy, że ocena ryzyka zawodowego w odniesieniu do czynników chemicznych i biologicznych w środowisku pracy oraz przygotowanie zaleceń dla pracowników eksponowanych na te czynniki to jeden z możliwych tematów bezpłatnych konsultacji. Zgłoszenia do udziału w konsultacjach są nielimitowane, a także przyjmowane w trybie ciągłym. Oznacza to, że jeśli zakład pracy omawiał już swoje działania prozdrowotne z naszymi ekspertami wcześniej, a jest zainteresowany kontynuowaniem tej współpracy i kolejnymi konsultacjami, to oczywiście może się zgłosić ponownie. Szczegółowe informacje dotyczące zakresu aktualnie prowadzonych konsultacji, a także interaktywny formularz zgłoszeniowy, można znaleźć w zakładce Centrum Konsultacyjne.

 

* Zadanie realizowane w ramach Narodowego Programu Zdrowia na lata 2021-2025 w zakresie Celu operacyjnego 4: Zdrowie środowiskowe i choroby zakaźne; Zadanie 2: Podejmowanie inicjatyw na rzecz profilaktyki chorób zawodowych i związanych z pracą, w tym ze służbą żołnierzy zawodowych i funkcjonariuszy oraz wzmocnienie zdrowia pracujących. Zadanie 4: Monitorowanie zagrożeń fizycznych, chemicznych i biologicznych w miejscu pracy. Prowadzenie monitoringu oceniającego ekspozycję na związki chemiczne w środowisku pracy i służby żołnierzy zawodowych i funkcjonariuszy oraz zamieszkania. Umowa 6/16/85195/NPZ/2021/312/1196