Kultura zdrowia w miejscu pracy
Zainteresowanie kulturą zdrowia w zakładach pracy jest relatywnie nowym trendem. O ile pojęcie kultury bezpieczeństwa już w jakimś stopniu zadomowiło się w firmach, o tyle kultura zdrowia jest jeszcze słabo opracowanym tematem. Dlatego warto przyjrzeć się temu zagadnieniu bliżej.
Do niedawna dominowało przekonanie, że troska pracodawcy o zdrowie personelu, oprócz zadbania o bezpieczne i higieniczne warunki pracy, to głównie oferowanie pracownikom różnych prozdrowotnych benefitów (np. abonamentów medycznych, kart sportowych, dostaw owoców), organizowanie doraźnych akcji (np. dni/tygodni zdrowia, masaży biurowych, wyzwań dotyczących liczby przebytych kilometrów) oraz nauczanie, jak zdrowo żyć.
Przy takim podejściu odpowiedzialność za zdrowie de facto przerzucona została na pracowników. To od nich miało zależeć, czy zadbają o swoje zdrowie korzystając z oferty pracodawcy, czy nie. Firmy rzadko interesowały się, czy oferta ta rzeczywiście odpowiada oczekiwaniom pracowników i ich obiektywnym potrzebom zdrowotnym (np. czy są to aktywności dobrze dostosowane do wieku i charakteru pracy). Praktycznie nie analizowano przyczyn, dla których niektórzy pracownicy nie korzystają z oferowanych aktywności, a także czy niekorzystanie to tylko kwestia braku woli lub czynników zależnych w małym stopniu od jednostek. Przyczyną może być np. słaba komunikacja, nieskuteczne zachęty, mało przyjazna organizacja bądź atmosfera społeczna wokół udostępnionej oferty, przemęczenie, niedostatki wsparcia społecznego, konkurencja dla czasu spędzanego z rodziną, ograniczone możliwości finansowe, niechęć do eksponowania w obecności współpracowników wyglądu własnego ciała, stopnia sprawności fizycznej czy stanu wiedzy.
Z badań Instytutu Medycyny Pracy w Łodzi wynika, że z oferowanych benefitów na ogół w mniejszym stopniu korzystały te osoby, które mają gorszy stan zdrowia, większe potrzeby zdrowotne, mniej dbają o swoje zdrowie i mają większe trudności w realizacji zdrowego stylu życia. Pomoc firmy trafiała natomiast głównie do tych, które mogą dobrze zadbać o zdrowie także bez takiej pomocy.
Tak rozumiana troska o zdrowie personelu opiera się głównie na świadczeniach kupowanych od zewnętrznych, często różnych usługodawców (outsourcing zdrowia). Akcent zostaje położony nie tyle na trwałe warunki i rozwiązania sprzyjające zdrowiu wewnątrz organizacji, ile na atrakcyjność, nierzadko głównie marketingową, zewnętrznej usługi. W ten sposób znaczący obszar realnego zarządzania zdrowiem i odpowiedzialności za nie wymyka się z rąk pracodawcy.
Narastająca w firmach świadomość potrzeby innego podejścia do zdrowia personelu, związana też ze skutkami epidemii covid-19, kieruje się ku kwestiom kultury zdrowia.
W naukowej literaturze kultura zdrowia w firmie pojmowana jest na różne sposoby. Jej rozumienie na ogół zależy od tego, jak autor definiuje pojęcie kultury w ogóle oraz samą kulturę organizacyjną, a także w jaki sposób odnosi ją do zdrowia. Szczegółowe rozstrzygnięcia zależą od odpowiedzi na wiele kolejnych pytań:
- Czy kultura zdrowia obejmuje elementy materialnego środowiska pracy, czy tylko aspekty psychospołeczne, takie jak wartości, normy, sposoby myślenia oraz związane z nimi reguły, wzory i sposoby postępowania?
- Czy odnosi się ona tylko do działań pracodawcy, które intencjonalnie realizowane są dla zdrowia, czy do wszelkich rozwiązań, które wiążą się ze zdrowiem, niezależnie od intencji ich tworzenia?
- Czy są to te elementy kultury organizacyjnej, o których wiadomo, że wpływają na stan zdrowia pracujących (np. poprzez mechanizmy stresu, bezpośrednie oddziaływanie na organizm), czy może te jej aspekty, które ułatwiają (lub utrudniają) pracownikom postępowanie sprzyjające zdrowiu?
- Czy mówiąc o kulturze zdrowia mamy na myśli tylko to, co pozytywnie wpływa na zdrowie lub prozdrowotne zachowania pracowników, czy może oznacza ona inaczej (i jak) wyodrębnione elementy kultury organizacyjnej, które chcemy ocenić z punktu widzenia zdrowia?
- Czy diagnozę/ocenę kultury zdrowia prowadzić poprzez pytania kierowane do pracowników (o ich postawy i zachowania, czy o ich postrzeganie sytuacji w firmie?), czy poprzez zewnętrzny, ekspercki ogląd stanu i życia organizacji? Pytania tego typu można oczywiście mnożyć.
Do końca 2023 r. Zespół Projektu planuje opracować i udostępnić kwestionariusz, który pomoże zakładom pracy i menedżerom zarządzającym w nich zdrowiem/wellbeingiem personelu w ocenie i doskonaleniu kultury zdrowia w organizacji. Zapraszamy wszystkie osoby, którym nie jest obcy ten temat do podzielenia się z nami przemyśleniami w tym obszarze, a także swoim podejściem i sposobem pojmowania kultury zdrowia w firmie. Ważne jest dla nas poznanie oczekiwań co do narzędzi wspierających tworzenie i ocenę kultury zdrowia w organizacji.
Będziemy wdzięczni za wszelkie podpowiedzi i komentarze przekazane mailem na adres: pracanazdrowie@imp.lodz.pl lub telefonicznie: 042 6314 686, a także pod dzisiejszym postem na Facebooku Projektu Praca na Zdrowie.