>>> Pobierz pełną wersję newslettera<<<

Dlaczego z wiekiem zmienia się zdolność do pracy?

 

Starzenie się jest procesem nieuchronnym. W raportach i publikacjach międzynarodowych za pracowników starszych uważa się tych, którzy ukończyli 50, a nawet 45 r.ż. Należy jednak pamiętać, że tempo fizjologicznego starzenia się organizmu jest różne u różnych osób, a zachodzące z wiekiem zmiany zależą od uwarunkowań genetycznych, możliwości fizjolo­gicznych, stanu zdrowia, a także doświadczeń i sytuacji osobistej.

Ponieważ na rynku pracy będzie coraz więcej osób starszych, istotna jest, zarów­no z punktu widzenia pracownika, jak i pracodawcy, wiedza na temat zmian zachodzących wraz z wiekiem w organizmie człowieka. Taka wiedza pozwoli zaplanować obowiązki zawodowe tak, aby wykorzystać doświadczenie i poten­cjał, uwzględniając ograniczenia starszych pracowników.

Ograniczenie możliwości wykonywania pracy nie doty­czy wszystkich obszarów życia zawodowego w takim samym stopniu1. Zmniejszająca się z wiekiem wydolność i sprawność fizyczna oraz niektóre sprawności psychofizyczne są czasem kompensowane u osób starszych dużym doświadczeniem i wiedzą.

 

Zmniejszanie się z wiekiem możliwości wykonywania pracy wiąże się głównie z:

  • obniżeniem wydolności i sprawności fizycznej;
  • osłabieniem sprawności psychofizycznej (np. spostrzegawczości, szybkości reakcji, sprawności narządów zmysłów);
  • częstszym występowaniem wielu chorób, w tym układu krążenia, oddechowego, mięśniowo-szkieletowego, a także zaburzeń hormonalnych i metabolicznych.

 

Zależna od wieku redukcja zdolności wysiłkowej człowieka dotyczy zarówno sprawności ruchowej, jak i wydolności fizycznej oraz tolerancji wysiłkowej. Z wiekiem zmniejsza się beztłuszczowa masa ciała, masa mięśni i ich siła. Zmniejsza się gęstość kości, ruchomość stawów, pogarsza się sprawność lo­komocyjna i stabilność postawy. Pogorszeniu ulegają również koordynacjawzrokowo-ruchowa, czas reakcji, szybkość ruchów oraz wytrzymałość szybko­ściowa (czas utrzymywania określonej szybkości ruchów). W wyniku związanych z wiekiem zmian zachodzących w układzie krążenia i oddechowym ograniczeniu ulega wydol­ność fizyczna, czyli zdolność organizmu do wykonywania ciężkiej lub długotrwałej an­gażującej duże grupy mięśni pracy fizycznej bez szybko na­rastającego uczucia zmęczenia i znacznych zmian środowiska wewnętrznego organizmu. Następuje również obniżenie progu maksymalnego wysiłku fizycznego i pogorszenie możliwości odnowy po wysiłku (chroniczne przeciążenie mięśni i ścięgien).

Postępujące wraz z wiekiem zaburzenia dotyczące funkcjonowania narządów zmysłów, w tym głownie wzroku (pogorszenie sprawności akomodacji oka, zmniejszenie przezierności soczewki utrudniające prawidłowy odbiór bodźców wzrokowych, łatwiejsze męczenie się wzroku, zwiększenie wymagań dotyczących kontrastu obserwowanych obiektów, pogorszenie zdolności adaptacji do ciemności, zwiększenie wrażliwość siatkówki na olśnienie, zawężenie pola widzenia, wydłużenie czasu potrzebnego na przetwarzanie bodźców wzrokowych) i słuchu (podwyższenie progu słyszenia, osłabienie zdolności lokalizowania źródła dźwięku, utrudnione rozpoznawanie i rozróżnianie poszczególnych dźwięków, utrudnione odbieranie sygnałów w obecności innych dźwięków) mogą znacząco wpływać na funkcjonowanie zarówno społeczne, jak i zawodowe.

Z powodu zmian w układzie nerwowym zachodzących wraz z wiekiem występują także zmiany w funkcjonowaniu po­znawczym osób starszych (np. problemy z pamięcią lub uwagą). Osoby te mogą potrzebować więcej czasu na naukę i przyswajanie nowych umiejętności. Dla osób starszych prace koncepcyjne i wymagające abstrakcyjnego myślenia są trudniejsze. Zmniejsza się możliwość wykonywania kilku czynności równocześnie i płynnego przejścia z jednego typu aktywności do innego. Gorsza jest możliwość adaptacji do nieregularnych godzin pracy, do pracy zmianowej oraz do gorącego lub zimnego mikroklimatu.

Opisane zmiany następujące wraz z wiekiem powodują, że u osób starszych, nawet zdrowych, następuje spadek możliwości fizycznych i umysłowych. Często jednak wymagania, jakie stawia przed pracowni­kiem praca, pozostają niezmienne mimo pojawiających się z wiekiem ograniczeń – to oznacza, że rzeczywiste obciążenie pracą może wzrastać wraz z wiekiem.

Najlepszymi metodami pod­trzymywania i przedłużania zdolności do pracy są przed­sięwzięcia ukierunkowane na wspieranie zdrowia przez opracowywanie, wzmacnianie i ułatwianie pracownikom aktywności prozdrowotnych w kontekście stylu życia i przyjaznego zdrowiu środowiska pracy (odpowiednie dla osób starszych stanowiska to te, na których praca jest lżejsza, bezpieczniejsza i lepiej zorganizowana) oraz zapewnienie im właściwej opieki profilaktycznej.

Oprócz zmian związanych ze starzeniem się organizmu, z wiekiem wzrasta ryzyko wystąpienia wielu chorób, w tym układu krążenia, od­dechowego, mięśniowo-szkieletowego, a także zaburzeń hormonalnych i metabolicznych.  Bardzo ważną kwestią jest wczesne rozpoznanie choroby w celu zapewnie­nia jak najlepszej opieki medycznej, a tym samym wydłużenia długości życia w zdrowiu, zapewnienia wyższej jakości życia oraz dłuższego utrzymania ak­tywności zawodowej2. Unikalną okazją do uchwycenia momentu pojawiania się ograniczeń do kontynuowania aktywności zawodowej są badania profilaktyczne pracowników. Lekarz medycyny pracy może wykryć zaburzenia stanu zdrowia pracownika na ich wczesnym etapie, dzięki czemu może zapobiegać rozwojowi powikłań. Może również zasygnalizować zaburzenia w stanie zdrowia, które w niedalekiej przyszłości spowodują niezdolność do pracy i zainicjować odpowiednią interwencję, oczywiście we współpracy z pracodawcą.

Instytut Medycyny Pracy im. prof. J. Nofera w Łodzi w ramach projektu Narodowego Programu Zdrowia na lata 2021-2025, finansowanego przez Ministra Zdrowia, prowadzi wieloaspektowe działania mające na celu wspieranie firm i organizacji w zarządzaniu zdrowiem personelu, ze szczególnym uwzględnieniem starzejących się pracowników. Podpowiadamy, jak promować zdrowie pracowników w różnym wieku oraz dostosowywać miejsce pracy do zmieniających się z wiekiem potrzeb starzejącego się personelu, tak by w rezultacie wydłużać aktywność zawodową załogi.

  • Uruchomiliśmy Centrum Konsultacyjne – gdzie można skorzystać z bezpłatnych konsultacji w zakresie działań wspierających zdrowie i aktywność zawodową pracowników.

  • Systematycznie opracowujemy również narzędzia i materiały edukacyjne – dostępne na stronie pracanazdrowie.pl
  • Planujemy dwudniowe webinarium „Zdrowie w organizacji – wyzwania XXI wieku” w dniach 30.11.2022 – 01.12.2022 – prelegentami webinarium będą specjaliści promocji zdrowia w miejscu pracy, organizacji i zarządzania, zdrowia publicznego, oraz profesjonaliści służby medycyny pracy. Udział w szkoleniu będzie bezpłatny –   szczegóły dotyczące szkolenia zostaną przesłane wkrótce, będą również dostępne na stronie prtacanazdrowie.pl.

 

 

Zespół projektu Praca na Zdrowie

 

 

1Bugajska J., Makowiec-Dąbrowska T. Starzejące się społeczeństwo a aktywność za­wodowa. Bezpieczeństwo Pracy: nauka i praktyka. 2005;12:4–6

2Raport Pracodawców RP – „Profilaktyka zdrowotna w systemie ochrony zdrowia. Adres: https://www.pracodawcyrp.pl [dostęp 2 sierpnia 2022]