Zakład Bezpieczeństwa Chemicznego Instytutu Medycyny Pracy im. prof. dr J. Nofera w Łodzi w ramach realizacji zadania finansowanego przez Narodowy Program Zdrowia 2021–2025 (NPZ) przygotował wytyczne dla pracodawców, pracowników i służb związanych z bezpieczeństwem i higieną pracy. Wśród pracowników narażonych na działanie substancji chemicznych w środowisku pracy jest znaczny odsetek osób starszych, w przypadku, których zmiana zawodu jest szczególnie trudna, w związku z czym należy dążyć do zmniejszenia narażenia na substancje chemiczne na obecnych stanowiskach pracy.
Ochrona zdrowia pracowników narażonych na działanie substancji chemicznych w środowisku pracy opiera się na dwóch uzupełniających się metodach oceny narażenia: monitoringu powietrza i monitoringu biologicznym. Monitoring biologiczny stanowi niezwykle cenną metodę oceny wchłaniania i wczesnych skutków narażenia na czynniki toksyczne w środowisku pracy i w środowisku życia człowieka. Metoda ta jest szczególnie użyteczna tam, gdzie wchłanianie może zachodzić innymi drogami niż układ oddechowy, przy czym dotyczy to w istotnym stopniu osób narażonych na metale, składniki rozpuszczalników organicznych, pestycydy, czy cytostatyki. Materiałami biologicznymi, w których oznacza się substancje lub ich metabolity są najczęściej: krew i mocz pobrane od pracowników, rzadziej powietrze wydychane.
Monitoring biologiczny może być użyty nie tylko do oceny narażenia w warunkach ekspozycji zawodowej ale i do oceny ekspozycji środowiskowej z uwagi na możliwość poznania wielkości narażenia na dany czynnik chemiczny przy ekspozycji z różnych źródeł i przy różnych drogach wchłaniania. Istnieje wiele możliwości wykorzystywania wyników oznaczeń substancji toksycznych lub ich metabolitów w materiale biologicznym pobranym od osób narażonych w środowisku życia: odnoszenie wyników do istniejących zaleceń uzyskanych na podstawie kryteriów zdrowotnych, porównywanie uzyskanych wyników z tak zwanymi poziomami referencyjnymi dla danego regionu, porównywanie wyników uzyskiwanych w różnych krajach, śledzenie trendów wskazujących na skuteczność podejmowanych działań mających na celu zmniejszenie zagrożenia środowiskowego.
Monitoring biologiczny ma również wady, m.in. związane z możliwościami całościowej oceny narażenia, zarówno wynikającej z narażenia zawodowego, jak i pozazawodowego. W przypadku substancji obecnej również w środowisku pozazawodowym trudno oszacować tylko narażenie zawodowe.
W Polsce prowadzenie monitoringu biologicznego na substancje chemiczne w ocenie narażenia zawodowego nie jest obligatoryjne (wyjątkiem jest ołów). To od przedsiębiorców, służb BHP i lekarzy medycyny pracy zależy, jak będą stosować wartości zalecane przez Międzyresortową Komisję do Spraw Najwyższych Dopuszczalnych Stężeń i Natężeń Czynników Szkodliwych dla Zdrowia w Środowisku Pracy i Zespół Ekspertów ds. Czynników Chemicznych i Pyłowych w badaniach narażenia i szacowania ryzyka zdrowotnego pracowników.
Szczegółowe dane z monitoringu biologicznego mogą być również wykorzystywane w badaniach epidemiologicznych do oceny skutków zdrowotnych ekspozycji. Ponadto monitoring biologiczny może dostarczać odpowiednich informacji wspierających tworzenie nowych lub ulepszonych przepisów BHP poprzez dostarczanie udokumentowanych dowodów na temat narażenia pracowników na substancje chemiczne.
Więcej na ten temat można znaleźć w publikacji „Dopuszczalne stężenie w materiale biologicznym. DSB jako marker oceniający wielkość narażenia zawodowego – wytyczne i zalecenia”.
Przypominamy, że ocena ryzyka zawodowego w odniesieniu do czynników chemicznych i biologicznych w środowisku pracy oraz przygotowanie zaleceń dla pracowników eksponowanych na te czynniki to jeden z możliwych tematów bezpłatnych konsultacji. Zgłoszenia do udziału w konsultacjach są nielimitowane, a także przyjmowane w trybie ciągłym. Oznacza to, że jeśli zakład pracy omawiał już swoje działania prozdrowotne z naszymi ekspertami wcześniej, a jest zainteresowany kontynuowaniem tej współpracy i kolejnymi konsultacjami, to oczywiście może się zgłosić ponownie. Szczegółowe informacje dotyczące zakresu aktualnie prowadzonych konsultacji, a także interaktywny formularz zgłoszeniowy, można znaleźć w zakładce Centrum Konsultacyjne.