Antybiotyki to leki przeciwbakteryjne, stosowane w leczeniu infekcji wywołanych przez bakterie. Oporność na antybiotyki występuje u bakterii w sposób naturalny, ale nadużywanie u ludzi i zwierząt leków bakteriostatycznych (spowalniających wzrost bakterii) i bakteriobójczych (niszczących bakterie) istotnie nasiliło ten problem na całym świecie. Dlatego, obecnie powszechnie, w każdym środowisku, odnotowuje się obecność szczepów bakterii opornych na pojedyncze leki, pojedyncze grupy antybiotyków, a także wiele grup antybiotyków (bakterie wielo-lekooporne). Co więcej, coraz częściej w szpitalach, w tym również w Polsce, identyfikowane są tzw. superbakterie, które są oporne na wszystkie dostępne komercyjnie antybiotyki np. często wspominaną w mediach bakterię New Delhi.
Zagrożenie dla zdrowia ludzi wynikające z oporności na antybiotyki polega na tym, że infekcje, nawet tak powszechne jak angina, zapalenie płuc czy układu moczowego albo związane z niewielkimi ranami na skórze, mogą stać się trudne do wyleczenia lub nieuleczalne. Bakterie oporne na antybiotyki mogą łatwo rozprzestrzeniać się wśród ludzi i zwierząt, a także pomiędzy ludźmi i zwierzętami.
Istnieje również możliwość nabycia nosicielstwa antybiotykoopornych bakterii podczas wykonywania pracy. Lista rodzajów środowisk pracy, w których istnieje narażenie na antybiotykooporne bakterie jest długa, ale zawody szczególnie narażone to pracownicy opieki zdrowotnej i weterynaryjnej, nauczyciele i opiekunowie małych dzieci w żłobkach i przedszkolach, pracownicy oczyszczalni ścieków i kanalizacji oraz przemysłowych hodowli zwierząt. Pracownik, który staje się nosicielem lekoopornych bakterii w środowisku pracy zazwyczaj nawet o tym nie wie, szczególnie jeśli jest zdrowy, a jego układ odpornościowy prawidłowo funkcjonuje. Skutki takiego nosicielstwa mogą być odczuwalne dopiero w sytuacji obniżenia odporności, co może nastąpić z dowolnej przyczyny (infekcja wirusowa lub bakteryjna, choroba przewlekła, zabieg chirurgiczny etc.), kiedy to antybiotykooporne bakterie obecne w mikrobiomie zaatakują swojego gospodarza. A że są lekooporne, to zastosowane w leczeniu antybiotyki mogą nie działać tak dobrze, jak się oczekuje lub całkowicie przestać działać, co może doprowadzić do sepsy, a w konsekwencji nawet śmierci osoby, będącej nosicielem.
Skąd bierze się lekooporność u bakterii? Przyczyną jest niewłaściwe stosowanie takich leków, czyli przede wszystkim:
- podawanie antybiotyków ludziom i zwierzętom, gdy nie jest to konieczne (np. w przebiegu infekcji wirusowych lub łagodnych infekcji bakteryjnych);
- przyjmowanie antybiotyków w inny sposób niż został przepisany przez zlecającego lekarza;
- samoleczenie antybiotykiem, który pozostał niezużyty wskutek niedokończonej wcześniejszej terapii;
- dzielenie się antybiotykami z innymi osobami.
Antybiotykooporność bakterii to obecnie najważniejszy problem zdrowia publicznego, ale jego rozwiązanie jest możliwe wyłącznie przy zaangażowaniu całego społeczeństwa. Znając przyczynę powstawania lekooporności u bakterii, każdy z nas może jej przeciwdziałać, dbając o prawidłowe stosowanie antybiotyków. Uważa się, że to jest to jedyna droga do ocalenia ludzkości przed epidemią, którą może spowodować dowolna chorobotwórcza bakterią oporna na leczenie wszystkimi dostępnymi antybiotykami.
Szczepy lekooporne przenoszą się takimi samymi ścieżkami, jak każde inne bakterie, czyli poprzez kontakt z:
- człowiekiem lub zwierzęciem (w tym gryzonie, ptaki i insekty takie jak muchy czy kleszcze);
- ludzkim lub zwierzęcym materiałem biologicznym (krwią, wydzielinami, wydalinami etc.);
- surową i niepasteryzowaną żywnością pochodzenia zwierzęcego oraz nieumytymi warzywami i owocami;
- skażonymi powierzchniami i narzędziami;
- zanieczyszczonym powietrzem;
- odpadami komunalnymi;
- ściekami komunalnymi;
- skażoną glebą i wodą;
- odchodami zwierząt hodowlanych (obornik, gnojowica etc.).
Najskuteczniejsze sposoby zapobiegania infekcjom bakteryjnym w miejscu pracy to restrykcyjna higiena, w tym mycie i dezynfekcja rąk oraz powierzchni, urządzeń i narzędzi, stosowanie się do procedur wykonywania czynności zawodowych, a także prawidłowe stosowanie środków ochrony indywidualnej. Stosując się do tych zaleceń można uniknąć zakażenia bakteryjnego w środowisku pracy. Natomiast, aby zapobiegać antybiotykooporności, trzeba świadomie używać antybiotyków, ograniczając ich stosowanie wyłącznie do sytuacji, kiedy są naprawdę konieczne i robić to zgodnie z zaleceniem lekarza.